آیه 5 سوره مائده

الْيَوْمَ أُحِلَّ لَكُمُ الطَّيِّباتُ وَ طَعامُ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتابَ حِلٌّ لَكُمْ وَ طَعامُكُمْ حِلٌّ لَهُمْ وَ الْمُحْصَناتُ مِنَ الْمُؤْمِناتِ وَ الْمُحْصَناتُ مِنَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتابَ مِنْ قَبْلِكُمْ إِذا آتَيْتُمُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ مُحْصِنِينَ غَيْرَ مُسافِحِينَ وَ لا مُتَّخِذِي أَخْدانٍ وَ مَنْ يَكْفُرْ بِالْإِيمانِ فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ وَ هُوَ فِي الْآخِرَةِ مِنَ الْخاسِرِينَ «5»

«1» نهج البلاغه، حكمت 300.

تفسير اثنا عشرى، ج‌3، ص: 24

(الْآخِرَةِ مِنَ الْخاسِرِينَ) بعد از ذكر حيوانات محلّله و محرّمه، در بيان حلّيت اطعمه و انكحه مى‌فرمايد:

الْيَوْمَ أُحِلَّ لَكُمُ الطَّيِّباتُ‌: در روز نزول اين آيه، حلال كرده شد براى شما طعامهاى پاكيزه لذيذه. اين مقتضى تحليل هر چه طيّب است از اطعمه، مگر آنچه دليل اقامه شده بر تحريم آن، يعنى آنچه شريعت نبويه و سنت محمّديه صلى اللّه عليه و آله حلال فرموده طيبات مى‌باشد. وَ طَعامُ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتابَ حِلٌّ لَكُمْ‌: و طعام آنها كه داده شدند كتاب، يعنى يهود و نصارى حلال است براى شما، و مراد طعام غير ذبايح و مايعاتى است كه اهل كتاب مباشرت به آن نموده‌اند، چه اينها نجس العين، و تصرف در آن حرام است؛ چنانكه احاديث از اهل بيت عليهم السّلام در اين باب وارد شده. پس آيه، عام نيست، بلكه مخصص باشد؛ و اينكه در عرف شرع و لغت غالبا طعام را بر جو و گندم اطلاق كنند مؤيد اين است؛ چنانچه در كتاب كافى از حضرت باقر و صادق عليهما السّلام: نخور از ذبايح يهود و نصارى، و نخور از ظروف آنان‌ «1». على بن ابراهيم قمى- فرمود قصد شده به طعام اهل كتاب حبوب و فاكهه غير ذبايح كه ذبح نمايند، زيرا نام خدا را خالصا ذكر ننمايند بر ذبايح خود. پس فرمود به خدا قسم حلال ندانند آنها ذبايح شما را، پس چگونه شما حلال دانيد ذبايح ايشان را «2». وَ طَعامُكُمْ حِلٌّ لَهُمْ‌: و طعام شما نيز حلال است براى ايشان. و اصحاب ما تخصيص طعام كرده‌اند به حبوبات و شبه آن از جامدات؛ امّا اولا به جهت حكم ايشان به نجاست اهل كتاب، كه مانع خوردن آن چيزى است كه مباشرت آن كرده باشند؛ و اما ثانيا فلقوله تعالى‌ «وَ لا تَأْكُلُوا مِمَّا لَمْ يُذْكَرِ اسْمُ اللَّهِ عَلَيْهِ» «3» و ذبايح آنها به نام خدا مذبوح نمى‌شود به سبب وصف آنها به شرك لقوله تعالى‌ «وَ قالَتِ الْيَهُودُ عُزَيْرٌ ابْنُ اللَّهِ وَ قالَتِ النَّصارى‌ الْمَسِيحُ ابْنُ اللَّهِ» الى قوله‌

«1» فروع كافى، جلد 6، كتاب الذبائح، صفحه 240، حديث 11.

«2» تفسير قمّى، جلد اوّل، صفحه 163.

«3» سوره انعام، آيه 121.

تفسير اثنا عشرى، ج‌3، ص: 25

«سُبْحانَهُ عَمَّا يُشْرِكُونَ» «1».

وَ الْمُحْصَناتُ مِنَ الْمُؤْمِناتِ‌: و نيز حلال كرده شده براى شما زنان عفيفه از اهل ايمان، خواه آزاد باشد يا بنده، چه امه مؤمنه حلال است. وَ الْمُحْصَناتُ مِنَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتابَ مِنْ قَبْلِكُمْ‌: و زنان عفيفه اهل كتاب پيش از شما يعنى يهود و نصارى، خواه بنده و خواه آزاد. و نزد اصحاب ما جايز نيست عقد نكاح دوام كتابيّه، لقوله تعالى‌ «وَ لا تَنْكِحُوا الْمُشْرِكاتِ حَتَّى يُؤْمِنَّ» «2» و تأويل اين آيه كرده‌اند به آنكه مراد لقوله‌ «وَ الْمُحْصَناتُ مِنَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتابَ» زنانى‌اند كه به دين اهل كتاب بوده‌اند و از آن به دين اسلام آمده باشند، و مراد بقوله‌ «وَ الْمُحْصَناتُ مِنَ الْمُؤْمِناتِ» زنانى‌اند كه در اصل مؤمنه باشند، يعنى از اول اسلام آوردند، چه قومى تحرز مى‌نمودند از عقد زنانى كه از كفر به اسلام آمده‌اند. حق تعالى به اين آيه نفى حرج كرد از آنها، و لذا اين زنان را به ذكر مختص گردانيده. و ابو الجارود از حضرت باقر و صادق عليهما السّلام روايت نموده‌ «3» كه اين آيه منسوخ است به آيه‌ «وَ لا تَنْكِحُوا الْمُشْرِكاتِ» و بقوله‌ «وَ لا تُمْسِكُوا بِعِصَمِ الْكَوافِرِ» «4» حاصل: حق تعالى فرمايد: اين زنان مذكوره بر شما حلالند بر طريقى كه مذكور شد. إِذا آتَيْتُمُوهُنَّ أُجُورَهُنَ‌: چون بدهيد ايشان را مهرهاى ايشان را. تقييد حليت به وفاى مهر به جهت تأكيد وجوب آن و حثّ بر افضل و اولى، و الّا بدون ايفاى مهور به ايشان و طى جايز است و گويند: مراد ايفاى مهور التزام است. مُحْصِنِينَ غَيْرَ مُسافِحِينَ‌: در حالتى كه شما بدان نكاح عفت و صلاح جويندگان باشيد نه زنا كنندگان. وَ لا مُتَّخِذِي أَخْدانٍ‌: و نه گيرندگان دوستان در پنهانى. مروى است كه عادت عرب بود مردى زنى را بدوستى گرفتى يا بعكس آن را به منزله نكاح دانستندى، حق تعالى آن را منع، و فرمود كه: استمتاع به ايشان بايد كرد بر سبيل نكاح نه بر سبيل اخدان و سفاح. فرق‌

«1» سوره توبه، آيه 30.

«2» سوره بقره، آيه 221.

«3» مجمع البيان، جلد 2، صفحه 162.

«4» سوره ممتحنه، آيه 10.

تفسير اثنا عشرى، ج‌3، ص: 26

ميان مسافحات و متخذات اخدان عموم و خصوص است، چه مسافحات در سر و جهر است و اتخاذ اخدان در سرّ فقط. ابن عباس گويد در جاهليت زناى علانيه را حرام و زناى سرّ را حلال مى‌دانستند، حق تعالى به اين آيه نهى فرمود.

وَ مَنْ يَكْفُرْ بِالْإِيمانِ‌: و هر كه كافر شود بدانچه ايمان به او واجب باشد از اصول و فروع ايمان و انكار شرايع اسلام كنند از حلال و حرام و امتناع از قبول آن. فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ‌: پس بتحقيق باطل باشد اعمال خيريه او به جهت عدم ترتّب ثواب بر آن، زيرا صحّت اعمال، فرع ايمان است. وَ هُوَ فِي الْآخِرَةِ مِنَ الْخاسِرِينَ‌: و او در آخرت از زيانكاران است. حق تعالى تشبيه فرمود او را به بازرگان و تاجر، و عمر او را به سرمايه، و ثواب او را كه مستحق باشد به نفع، و عقاب او را كه بر افعال قبيح باشد به ضرر تاجر، و خاسر كسى است كه نفع و سرمايه را، هر دو از دست داده باشد.

تنبيه- آيه شريفه دليل است بر آنكه كفر ساعتى هر آينه حبط نمايد اعمال هفتاد ساله را و در آخرت هم از خاسرين خواهد بود و اجرى بر اعمال او مترتب نيست، چنانچه بعكس، ايمان ساعتى، كفر هفتاد ساله را محو نمايد و مستحق اجر گردد؛ شاهد بر اين قضيه، ايمان سحره فرعون به موسى با آنكه فاصله‌اى ميان ايمان و قتل آنها نشد كه درجات خود را مشاهده نمودند، اما «بر برصيصاى عابد» و «بلعم باعورا» به سبب كفر، اعمال چندين ساله او حبط گرديد.

الْيَوْمَ أُحِلَّ لَكُمُ الطَّيِّباتُ وَ طَعامُ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتابَ حِلٌّ لَكُمْ وَ طَعامُكُمْ حِلٌّ لَهُمْ وَ الْمُحْصَناتُ مِنَ الْمُؤْمِناتِ وَ الْمُحْصَناتُ مِنَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتابَ مِنْ قَبْلِكُمْ إِذا آتَيْتُمُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ مُحْصِنِينَ غَيْرَ مُسافِحِينَ وَ لا مُتَّخِذِي أَخْدانٍ وَ مَنْ يَكْفُرْ بِالْإِيمانِ فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ وَ هُوَ فِي الْآخِرَةِ مِنَ الْخاسِرِينَ «5»

ترجمه‌

امروز حلال شد بر شما چيزهاى پاكيزه و خوراكى آنانكه داده شدند كتاب را حلال است براى شما و خوراكى شما حلال است براى آنها و زنان نجيب از اهل ايمان و زنان نجيب از آنانكه داده شدند كتاب را پيش از شما چون داديد بآنها مزدهاشانرا با آنكه شما عفت شعاران باشيد نه زناكاران و نه گيرندگان ياران و هر كه منكر شود ايمان را پس بتحقيق ناچيز شده است عمل او و او در آخرت از زيان كاران است.

تفسير

مراد از طيّبات در آيه قبل بيان شد و مراد از طعام بر حسب روايات مستفيضه از ائمه اطهار بقول و حبوب و فواكح و امثال آنها است غير از ذبيحه چون بايد در موقع ذبح نام خدا بر آن برده شود و كفار مأمون نيستند بر عمل و قصدشان اما ساير خوراكيها كه در دست آنها است بر مسلمانان حلال است كه بخرند و بخورند و همچنين خوراكى‌ها كه در دست مسلمانان است بر آنها حلال است پس جائز است بآنها بفروشند يا ببخشند كه آنها بخورند و بنظر حقير نكته ذكر اين جمله آنستكه بعد از آنكه خداوند فرمود حلال شد بر شما اشياء پاكيزه مسلمانان تصور نكنند خوردنيهائى كه در دست كفار است حرام است چونكه آنها نجسند و از نجاست اجتناب نمى‌كنند و اشيائيكه در دست آنها

جلد 2 صفحه 177

است منفور طباع مسلمانان است و بدانند كه مقصود حليت ذاتى است و با حرمت عرضى منافات ندارد علاوه بر آنكه چون علم به تنجّس حاصل نيست پاك و حلال است و اگر منفور طباع هم باشد چون قابل تطهير است پاك و رفع ميشود و كسانيكه باين نكته بر نخوردند تصور نمودند كه اگر مقصود حليت ذبيحه اهل كتاب نباشد كلام لغو ميشود زيرا حليت مطلق طيبات از صدر آيه استفاده شد و خوردنيهائى كه در دست اهل كتاب باشد با غير آنها تفاوتى ندارد در صورتى كه اطلاق طعام منصرف از ذبيحه است و اهل عرف و لغت آن را بر همان اشياء مذكوره در روايات اطلاق مى‌كنند بلكه غالبا خصوص گندم اراده از آن ميشود پس بمقتضاى روايات تخصيصى در طعام داده نشده است بلكه همان مدلول عرفى آن را بيان فرموده‌اند و مطابق با ظاهر آيه يا قدر متيقن از اطلاق آنست علاوه بر آنكه حرمت بسبب ذبح هم مانند حرمت بسبب تنجس عرضى است و با حليّت ذاتى منافات ندارد و مراد از محصنات زنان عفيف و نجيبند و عياشى از حضرت صادق (ع) روايت نموده كه مراد زنان مسلمانند و شايد اشاره باشد بآنكه لازمه اسلام عفت است و مراد تحريم نكاح زنان نانجيب نيست و تخصيص حليت در آيه بزنان نجيب براى ترغيب بنكاح آنها است و الا حكم حليت عام است و تفسير مؤمنات را فرموده‌اند چون نكاح زنان اهل سنت جائز است مخصوصا اگر از نواصب نباشند و اما نكاح زنان اهل كتاب مانند يهود و نصارى و زنان مجوس كه آنها هم بنابر اقوى اهل كتابند محل خلاف بين علماء اماميه است و اخبار هم درين باب مختلف است و اقوى آنستكه متعه آنها جائز است و احتياط در ترك نكاح دائم آنها است چنانچه شيخ استاد ما اعلى اللّه مقامه تقريب فرمودند و حقير در تقريرات بحث ايشان مشروحا نوشته‌ام و مؤيد اينمعنى تعبير از مهر است در آيه باجر كه مناسب با متعه است و در مقابل محصن دو صفت است يكى مسافح و آنكسى است كه متجاهر بزنا باشد و ديگر يارگير كه كنايه از زنا نمودن در خفيه است و مؤمن بايد از اين دو صفت منزه باشد و در اين قسمت از آيه اشاره است بآنكه سرّ تجويز نكاح كتابيه از براى مسلمان مأمون شدن از زنا در آشكار و پنهان است لذا مناسب است با آنكه مؤمن تا متمكن از نكاح مؤمنه است بنكاح كافره نپردازد و در صورت عدم استطاعت و خوف وقوع در معصيت مطلقا نكاح اهل كتاب جائز باشد و اما ساير فرق كفار مطلقا نكاح آنها جائز نيست و كسيكه انكار عملى نمايد ايمانرا يعنى واجبات‌

جلد 2 صفحه 178

را ترك كند و محرمات را بجا آورد بطوريكه فعلش ظاهرا كاشف باشد از عدم اعتقاد يا منكر ولايت امير المؤمنين (ع) باشد اعمالش مقبول نيست و فائده براى او ندارد چنانچه از اخبار ائمه اطهار در اين مقام استفاده ميشود زيرا قول وقتى كاشف از اعتقاد است كه فعل مخالفش نباشد و صرف لقلقه لسان كفايت نمى‌كند و ولايت شرط قبول اعمال و دخول بهشت است و چنين شخصى در آخرت زيان كار است چون نعيم سرمدى را از دست داده و بعذاب ابدى گرفتار شده است و محتمل است مراد از كفر بايمان پنهان نمودن اعتقاد قلبى و تظاهر بكفر عملى باشد كه اين قسم ايمان هم مقبول نيست و فائده بحال صاحبش ندارد و از بعضى روايات استفاده اين معنى ميشود و ايمان مفيد كامل اقرار بلسان و اعتقاد بجنان و عمل باركان است و ممكن است مراد انكار ايمان و كفر باطنى و ظاهرى باشد چنانچه بعضى از مفسرين گفته‌اند و محتمل است تمام معانى مراد باشد چنانچه مكرر اشاره شده است ولى انصاف آنستكه مناسب با سابقه آيات و قضيه اليوم اكملت لكم دينكم و لفظ ايمان همان انكار ولايت است چنانچه از امام باقر (ع) روايت شده است يعنى ولايت على (ع) و اللّه اعلم.

اليَوم‌َ أُحِل‌َّ لَكُم‌ُ الطَّيِّبات‌ُ وَ طَعام‌ُ الَّذِين‌َ أُوتُوا الكِتاب‌َ حِل‌ٌّ لَكُم‌ وَ طَعامُكُم‌ حِل‌ٌّ لَهُم‌ وَ المُحصَنات‌ُ مِن‌َ المُؤمِنات‌ِ وَ المُحصَنات‌ُ مِن‌َ الَّذِين‌َ أُوتُوا الكِتاب‌َ مِن‌ قَبلِكُم‌ إِذا آتَيتُمُوهُن‌َّ أُجُورَهُن‌َّ مُحصِنِين‌َ غَيرَ مُسافِحِين‌َ وَ لا مُتَّخِذِي‌ أَخدان‌ٍ وَ مَن‌ يَكفُر بِالإِيمان‌ِ فَقَد حَبِطَ عَمَلُه‌ُ وَ هُوَ فِي‌ الآخِرَةِ مِن‌َ الخاسِرِين‌َ «5»

امروز حلال‌ ‌شده‌ ‌است‌ ‌بر‌ ‌شما‌ طيبات‌ ‌از‌ رزق‌ و طعام‌ كساني‌ ‌که‌ ‌بر‌ ‌آنها‌ كتاب‌ داده‌ ‌شده‌ ‌براي‌ ‌شما‌ حلال‌ ‌است‌ و طعام‌ ‌شما‌ ‌هم‌ ‌بر‌ ‌آنها‌ حلال‌ ‌است‌ و زنهاي‌ عفيفه‌ ‌از‌ مؤمنين‌ و زنهاي‌ عفيفه‌ ‌از‌ كساني‌ ‌که‌ بآنها كتاب‌ داده‌ پيش‌ ‌از‌ اسلام‌ ‌در‌ صورتي‌ ‌که‌ اجرت‌ ‌آنها‌ ‌را‌ بآنها بدهيد ‌با‌ عفت‌ باشند و زناكار نباشند و زنهايي‌ ‌که‌ ‌با‌ مردي‌ صداقت‌ كنند ‌يعني‌ يك‌ نفر مرد يك‌ زن‌ ‌را‌ بگيرد ‌که‌ ‌با‌ ‌او‌ زنا كند فقط نه‌ ‌آن‌ مرد پيش‌ زن‌ ديگر رود و نه‌ ‌آن‌ زن‌ بديگري‌ زنا دهد مخصوص‌ بيكديگر باشند اينها ‌هم‌ حلال‌ نيستند و كسي‌ ‌که‌ كافر بايمان‌ ‌باشد‌ ‌پس‌ محققا اعمال‌ ‌او‌ حبط ميشود و ‌او‌ ‌در‌ آخرت‌ ‌از‌ زيان‌ كاران‌ ‌است‌.

كلام‌ ‌در‌ ‌اينکه‌ ‌آيه‌ ‌در‌ چند مقام‌ واقع‌ ميشود:

(مقام‌ اول‌)

‌در‌ معني‌ طعام‌ مفسرين‌ اختلاف‌ كردند لكن‌ اخبار بسياري‌ ‌در‌ كافي‌ و تهذيب‌ و فقيه‌ و تفسير ‌علي‌ ‌بن‌ ابراهيم‌ و عياشي‌ دارد ‌که‌ مراد حبوبات‌ ‌است‌ ‌کما‌ اينكه‌ ظاهر لفظ طعام‌ ‌هم‌ بيش‌ ‌از‌ ‌اينکه‌ دلالت‌ ندارد و ‌بر‌ فرض‌ اطلاق‌ منصرف‌ ‌ يا ‌ قدر متيقن‌ حبوبات‌ ‌است‌ و مقدمات‌ حكمت‌ ‌در‌ اخذ باطلاق‌ جاري‌ نيست‌ سيما ادله‌ خارجيه‌ ‌در‌ موارد مختلفه‌ ‌که‌ دلالت‌ ‌بر‌ نجاست‌ اهل‌ كتاب‌ دارد فعلي‌ ‌هذا‌ يك‌ قسمت‌ ‌اينکه‌ ‌آيه‌ تفسيرش‌ روشن‌ ميشود.

جلد 6 - صفحه 304

اما جمله‌ اليَوم‌َ أُحِل‌َّ لَكُم‌ُ الطَّيِّبات‌ُ ‌در‌ ‌آيه‌ قبل‌ بيان‌ شد و جمله‌ وَ طَعام‌ُ الَّذِين‌َ أُوتُوا الكِتاب‌َ حِل‌ٌّ لَكُم‌ ‌يعني‌ جايز ‌است‌ ‌از‌ ‌آنها‌ حبوبات‌ ‌را‌ بگيريد ببيع‌ و شراء و ساير انحاء مشروعه‌، و سر تخصيص‌ باهل‌ كتاب‌ اينست‌ ‌که‌ ‌اگر‌ بشرائط ذمه‌ عمل‌ كنند جان‌ و مالشان‌ محفوظ ‌است‌ و مالك‌ اموال‌ ‌خود‌ هستند بخلاف‌ مشركين‌ ‌که‌ نه‌ جانشان‌ محفوظ و نه‌ مالشان‌ فَاقتُلُوا المُشرِكِين‌َ حَيث‌ُ وَجَدتُمُوهُم‌ توبه‌ ‌آيه‌ 5 وَ قاتِلُوا المُشرِكِين‌َ كَافَّةً كَما يُقاتِلُونَكُم‌ كَافَّةً توبه‌ ‌آيه‌ 36.

(تنبيه‌)

‌از‌ همين‌ اخبار بدلالة اقتضاء ميتوان‌ استفاده‌ كرد نجاست‌ اهل‌ كتاب‌ ‌را‌ زيرا ‌اگر‌ نجاست‌ نداشتند وجهي‌ ‌براي‌ اختصاص‌ حليت‌ طعام‌ اهل‌ كتاب‌ بحبوبات‌ نبود وَ طَعامُكُم‌ حِل‌ٌّ لَهُم‌ بعضي‌ مفسرين‌ گفتند مراد اينست‌ ‌که‌ طعام‌ ‌خود‌ ‌را‌ باهل‌ كتاب‌ دهيد ‌براي‌ ‌شما‌ حلال‌ ‌است‌ و ‌اينکه‌ خلاف‌ ظاهر بلكه‌ نص‌ ‌آيه‌ شريفه‌ ‌است‌ بلكه‌ مراد اينست‌ ‌که‌ ‌بر‌ ‌آنها‌ حلال‌ ‌است‌ طعام‌ ‌شما‌ ‌يعني‌ مالك‌ ميشوند مثل‌ كفار حربي‌ نيستند ‌که‌ جان‌ و مالشان‌ محفوظ نباشد.

(مقام‌ دوم‌)

‌در‌ موضوع‌ تزويج‌ اهل‌ كتاب‌، اما عقد دائمي‌ ‌که‌ مسلما جايز نيست‌ نه‌ زن‌ مسلم‌ باهل‌ كتاب‌ ميتوان‌ داد و نه‌ مرد مسلم‌ ميتواند ‌از‌ ‌آنها‌ زن‌ بگيرد، و اما عقد انقطاعي‌ زن‌ مسلمه‌ نميتواند منقطعه‌ كافر ‌باشد‌ و اما مرد مسلم‌ ميتواند كافره‌ ‌را‌ بگيرد ‌علي‌ اختلاف‌ و اما ملك‌ يمين‌ ‌بر‌ مسلم‌ مانعي‌ ندارد امه‌ كافره‌ ‌را‌ تصرف‌ كند و اما كافر اصلا مالك‌ ‌عبد‌ مسلم‌ و امه‌ مسلم‌ نميشود و ‌اگر‌ قبل‌ ‌از‌ اسلام‌ ‌عبد‌ و امه‌ بوده‌ و اسلام‌ آورد واجب‌ ‌است‌ ‌از‌ ‌او‌ مسلمين‌ بخرند و ‌او‌ ‌را‌ الزام‌ بفروش‌ كنند چه‌ رسد ‌که‌ بخواهد تصرف‌ كند و آياتي‌ ‌که‌ ‌در‌ ‌اينکه‌ باب‌ وارد ‌شده‌ يكي‌ همين‌ ‌آيه‌ شريفه‌ و ديگر ‌آيه‌ 10 ‌در‌ سوره‌ ممتحنه‌ يا أَيُّهَا الَّذِين‌َ آمَنُوا إِذا جاءَكُم‌ُ المُؤمِنات‌ُ

جلد 6 - صفحه 305

مُهاجِرات‌ٍ فَامتَحِنُوهُن‌َّ اللّه‌ُ أَعلَم‌ُ بِإِيمانِهِن‌َّ فَإِن‌ عَلِمتُمُوهُن‌َّ مُؤمِنات‌ٍ فَلا تَرجِعُوهُن‌َّ إِلَي‌ الكُفّارِ لا هُن‌َّ حِل‌ٌّ لَهُم‌ وَ لا هُم‌ يَحِلُّون‌َ لَهُن‌َّ، ‌الي‌ ‌قوله‌ ‌تعالي‌: وَ لا تُمسِكُوا بِعِصَم‌ِ الكَوافِرِ الاية ‌آيه‌ سوم‌، و ‌در‌ سوره‌ بقره‌ ‌آيه‌ 221 وَ لا تَنكِحُوا المُشرِكات‌ِ حَتّي‌ يُؤمِن‌َّ، ‌الي‌ ‌قوله‌ ‌تعالي‌، وَ لا تُنكِحُوا المُشرِكِين‌َ حَتّي‌ يُؤمِنُوا الاية و مفاد ‌اينکه‌ آيات‌ بحسب‌ ظاهر تنافي‌ دارد و ‌از‌ ‌اينکه‌ جهت‌ ‌در‌ روايات‌ ‌از‌ حضرتين‌ باقرين‌ دارد ‌که‌ ‌اينکه‌ ‌آيه‌ نسخ‌ ‌شده‌ بآن‌ دو ‌آيه‌ سوره‌ ممتحنه‌ و بقره‌ لكن‌ قطع‌ نظر ‌از‌ سند روايات‌ دو اشكال‌ باين‌ روايات‌ متوجه‌ ميشود يكي‌ اخباري‌ ‌که‌ ‌در‌ اول‌ سوره‌ ذكر شد ‌که‌ ‌اينکه‌ سوره‌ هيچ‌ آيات‌ ‌او‌ نسخ‌ نشده‌ و ديگر آنكه‌ ناسخ‌ بايد ‌بعد‌ ‌از‌ منسوخ‌ ‌باشد‌، و اخباري‌ ‌که‌ دلالت‌ داشت‌ ‌که‌ ‌اينکه‌ سوره‌ قبل‌ ‌از‌ رحلت‌ پيغمبر صلّي‌ اللّه‌ ‌عليه‌ و آله‌ و سلّم‌ بدو ماه‌ سه‌ ماه‌ بوده‌ و سوره‌ بقره‌ اول‌ سوره‌اي‌ ‌است‌ ‌که‌ ‌در‌ مدينه‌ نازل‌ ‌شده‌ و سوره‌ ممتحنه‌ ‌هم‌ قبل‌ ‌از‌ ‌اينکه‌ سوره‌ نازل‌ ‌شده‌ لذا ‌ما بايد جمع‌ ‌بين‌ ‌اينکه‌ آيات‌ ‌را‌ بكنيم‌ ‌که‌ رفع‌ تنافي‌ بشود و خلاف‌ ظاهري‌ ‌هم‌ مرتكب‌ نشويم‌ بحول‌ و قوه‌ الهي‌.

فنقول‌: ‌آيه‌ شريفه‌ وَ لا تُمسِكُوا بِعِصَم‌ِ الكَوافِرِ راجع‌ بنكاح‌ دائم‌ ‌است‌ بقرينه‌ عصم‌ و مراد ‌از‌ كوافر جمع‌ كافرة ‌يعني‌ كافرات‌ ‌را‌ بعقد دائمي‌ نگيريد، و صدر ‌آيه‌ لا هُن‌َّ حِل‌ٌّ لَهُم‌ وَ لا هُم‌ يَحِلُّون‌َ لَهُن‌َّ صريح‌ ‌است‌ ‌در‌ اينكه‌ مسلمة ‌بر‌ كافر حرام‌ ‌است‌ چه‌ دائم‌ و چه‌ منقطعه‌ و چه‌ بملك‌ يمين‌.

و اما ‌آيه‌ شريفه‌ وَ لا تَنكِحُوا المُشرِكات‌ِ حَتّي‌ يُؤمِن‌َّ اولا ‌در‌ مورد مشركات‌ ‌است‌ و شامل‌ اهل‌ ذمه‌ نميشود. و ثانيا ‌بر‌ فرض‌ شمول‌ مخصص‌ ‌باشد‌ باين‌ ‌آيه‌ و مراد همان‌ انقطاع‌ و ملك‌ يمين‌ ‌است‌. بناء ‌علي‌ ‌هذا‌ هيچگونه‌ تنافي‌ ‌بين‌ آيات‌ نيست‌ و اللّه‌ العالم‌ بحقائق‌ الامور.

و ‌از‌ شواهد قوي‌ ‌بر‌ ‌اينکه‌ دعوي‌ جمله‌ ‌بعد‌ ‌است‌ ‌که‌ ميفرمايد إِذا آتَيتُمُوهُن‌َّ أُجُورَهُن‌َّ زيرا اطلاق‌ اجر ‌بر‌ متعه‌ ميشود چنانچه‌ ‌در‌ خبر ‌است‌ ‌که‌ ميفرمايد

جلد 6 - صفحه 306

هن‌ مستأجرات‌

و ‌بر‌ مهر ‌در‌ عقد دائم‌ خلاف‌ ظاهر ‌است‌ و ‌به‌ بيان‌ واضح‌ اينكه‌ مهر عوض‌ بضع‌ ‌است‌ ‌در‌ واقع‌ معاوضه‌ ميشود مرد مالك‌ بضع‌ ميشود و زن‌ مالك‌ مهر و ‌اينکه‌ ‌در‌ دائم‌ ‌است‌ ولي‌ ‌در‌ متعه‌ مجرد انتفاع‌ ‌است‌ و مالي‌ ‌که‌ بزن‌ ميدهند عوض‌ انتفاع‌ ‌است‌ مثل‌ مال‌ الاجاره‌ ‌که‌ عوض‌ انتفاع‌ ‌از‌ عين‌ مستأجره‌ ‌است‌.

و نيز ‌از‌ قرائن‌ جمله‌ ‌بعد‌ مُحصِنِين‌َ غَيرَ مُسافِحِين‌َ ‌است‌ ‌يعني‌ بطريق‌ زنا ‌با‌ زنهاي‌ اهل‌ كتاب‌ نباشد بلكه‌ بطريق‌ مشروع‌، و ‌در‌ موضوع‌ زنا زانيه‌ تمليك‌ بضع‌ نميكنند بلكه‌ عوض‌ انتفاع‌ ببضع‌ ميگيرد ‌پس‌ بطريق‌ مشروع‌ ‌هم‌ عوض‌ انتفاع‌ ‌است‌ نه‌ تمليك‌.

و جمله‌ ‌بعد‌ وَ لا مُتَّخِذِي‌ أَخدان‌ٍ ‌که‌ اتخاذ خدن‌ ‌هم‌ ‌از‌ روي‌ رفاقت‌ و صداقت‌ و دوستي‌ ‌است‌ و ‌اينکه‌ ‌هم‌ قسم‌ ‌از‌ زنا ‌است‌ و وجهي‌ ‌هم‌ ‌که‌ ميگيرد ‌از‌ ‌اينکه‌ باب‌ ‌است‌

(مقام‌ سوم‌)

جمله‌ وَ مَن‌ يَكفُر بِالإِيمان‌ِ فَقَد حَبِطَ عَمَلُه‌ُ وَ هُوَ فِي‌ الآخِرَةِ مِن‌َ الخاسِرِين‌َ اشكال‌‌-‌ كافر اصلا عملي‌ ندارد ‌که‌ حبط شود و سرمايه‌ ندارد ‌که‌ خسران‌ يابد زيرا شرط صحة كليه‌ اعمال‌ ايمان‌ ‌است‌.

جواب‌‌-‌ ‌اينکه‌ خطاب‌ متوجه‌ بمؤمنين‌ ‌است‌ ‌که‌ ‌اگر‌ مخالفت‌ ‌اينکه‌ دستورات‌ ‌را‌ كرديد و باينها كافر شديد اعمال‌ سابقه‌ ‌در‌ زمان‌ ايمانتان‌ حبط ميشود و سرمايه‌ ايمان‌ ‌شما‌ ‌از‌ دست‌ ميرود، و اشكال‌ ‌به‌ اينكه‌ عملي‌ ‌که‌ واقع‌ شد صحيحا چگونه‌ حبط ميشود گذشت‌ ‌که‌ همان‌ نحوي‌ ‌که‌ ايمان‌ شرط صحت‌ اعمال‌ ‌است‌ موافات‌ ‌که‌ بقاء ايمان‌ ‌تا‌ آخر عمر ‌باشد‌ ‌هم‌ شرط ‌است‌ ‌که‌ ‌اگر‌ تبديل‌ بكفر شد كشف‌ ميشود ‌که‌ ‌از‌ اول‌ صحيح‌ نبوده‌.

307

(‌آیه‌ 5)

خوردن غذای اهل کتاب و ازدواج با آنان

در این آیه که مکمل آیات قبل است، نخست می فرماید: «امروز آنچه پاکیزه است برای شما حلال شده و غذاهای اهل کتاب برای شما حلال و غذاهای شما برای آنها حلال است» (الیومَ أُحِلَّ لَکمُ الطَّیباتُ وَ طَعامُ الَّذِینَ أُوتُوا الکتابَ حِلٌّ لَکم وَ طَعامُکم حِلٌّ لَهُم).

منظور از «طعام اهل کتاب» غیر از گوشتهایی است که ذبیحه آنها باشد.

و در حدیثی از امام صادق علیه السّلام نقل شده که، در تفسیر آیه چنین فرمود:

«منظور از طعام اهل کتاب حبوبات و میوه هاست، نه ذبیحه های آنها، زیرا هنگام ذبح کردن نام خدا را نمی برند».

ازدواج با زنان غیر مسلمان

بعد از بیان حلیت طعام اهل کتاب، این آیه در باره ازدواج با زنان پاکدامن از مسلمانان و اهل کتاب سخن می گوید و می فرماید: «زنان پاکدامن از مسلمانان و از اهل کتاب برای شما حلال هستند و می توانید با آنها ازدواج کنید به شرط این که مهر آنها را بپردازید» (وَ المُحصَناتُ مِنَ المُؤمِناتِ وَ المُحصَناتُ مِنَ الَّذِینَ أُوتُوا الکتابَ مِن قَبلِکم إِذا آتَیتُمُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ).

«به شرط این که از طریق ازدواج مشروع باشد نه به صورت زنای آشکار، و نه بصورت دوست پنهانی انتخاب کردن» (مُحصِنِینَ غَیرَ مُسافِحِینَ وَ لا مُتَّخِذِی أَخدانٍ).

در حقیقت این قسمت از آیه نیز محدودیتهایی را که در مورد ازدواج مسلمانان با غیر مسلمانان بوده تقلیل می دهد و ازدواج آنها را با زنان اهل کتاب با شرایطی تجویز می نماید- شرح بیشتر در این باره باید از کتب فقهی مطالعه شود.

ناگفته نماند که در دنیای امروز که بسیاری از رسوم جاهلی در اشکال مختلف زنده شده است این تفکر نیز به وجود آمده که انتخاب دوست زن یا مرد برای افراد مجرد بی مانع است نه تنها به شکل پنهانی، آنگونه که در زمان جاهلیت قبل از اسلام وجود داشت، بلکه به شکل آشکار نیز هم؟ در حقیقت دنیای امروز در آلودگی و بی بندوباری جنسی از زمان جاهلیت پا را فراتر نهاده، زیرا اگر در آن زمان تنها انتخاب دوست پنهانی را مجاز می دانستند، اینها آشکارش را نیز بی مانع می دانند و حتی با نهایت وقاحت به آن افتخار می کنند، این رسم ننگین که یک فحشای آشکار و رسوا محسوب می شود از سوغاتهای شومی است که از غرب به شرق انتقال یافته و سر چشمه بسیاری از بدبختیها و جنایات شده است.

از آنجا که تسهیلات فوق در باره معاشرت با اهل کتاب و ازدواج با زنان آنها ممکن است مورد سوء استفاده بعضی قرار گیرد، و آگاهانه یا غیر آگاهانه به سوی آنها کشیده شوند در پایان آیه به مسلمانان هشدار داده، می گوید: «کسی که نسبت به آنچه باید به آن ایمان بیاورد کفر بورزد و راه مؤمنان را رها کرده، در راه کافران قرار گیرد، اعمال او بر باد می رود و در آخرت در زمره زیانکاران خواهد بود» (وَ مَن یکفُر بِالإِیمانِ فَقَد حَبِطَ عَمَلُهُ وَ هُوَ فِی الآخِرَةِ مِنَ الخاسِرِینَ).

اشاره به این که تسهیلات مزبور علاوه بر این که گشایشی در زندگی شما ایجاد می کند باید سبب نفوذ و توسعه اسلام در میان بیگانگان گردد، نه این که شما تحت تأثیر آنها قرار گیرید، و دست از آیین خود بردارید که در این صورت مجازات شما بسیار سخت و سنگین خواهد بود.